در نظام حقوقی ایران، امکان طرح هم‌زمان دعاوی مختلف در یک دادخواست به شرایط خاصی بستگی دارد. در خصوص طرح هم‌زمان دعوای فسخ یا انفساخ قرارداد با دعوای خلع ید، مسائل حقوقی مهمی مطرح می‌شود. این مسئله در قوانین آیین دادرسی مدنی و همچنین اصول کلی حقوق قراردادها جایگاه خاصی دارد و باید بر اساس قواعد مربوط به ارتباط دعاوی و شرایط طرح آن‌ها بررسی شود.

بررسی حقوقی

1. فسخ و انفساخ قرارداد:

فسخ، اقدامی ارادی است که توسط یکی از طرفین قرارداد در صورت وجود حق قانونی یا قراردادی انجام می‌شود. انفساخ، برخلاف فسخ، به‌صورت قهری و بدون نیاز به اراده طرفین صورت می‌گیرد (مثلاً با تحقق شرطی خاص یا وقوع حادثه‌ای که اجرای قرارداد را غیرممکن می‌سازد.). در هر دو حالت، هدف از این دعاوی، پایان دادن به اثر حقوقی قرارداد است.
 
2. دعوای خلع ید:
خلع ید، دعوایی است که برای رفع تصرف غیرقانونی متصرف و بازگرداندن ملک به مالک اصلی مطرح می‌شود. شرط اصلی طرح دعوای خلع ید، داشتن مالکیت رسمی خواهان بر ملک است.
 
3. ارتباط دعاوی:
بر اساس ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی ایران، دعاوی مرتبط را می‌توان به‌طور هم‌زمان مطرح کرد، مشروط بر اینکه بین آن‌ها ارتباط کامل وجود داشته باشد. در دعوای خلع ید، خواهان باید مالک رسمی مال غیرمنقول باشد. اما اگر قرارداد مبنای انتقال ملک باشد و خواهان ابتدا نیاز به طرح دعوای تایید فسخ یا تایید انفساخ قرارداد داشته باشد تا مالکیت وی احراز شود، به نظر بعضی قضات این دو دعوا با یکدیگر مرتبط هستند.

امکان طرح هم‌زمان در یک دادخواست

به نظر بعضی از قضات، اگر دعوای فسخ یا انفساخ قرارداد، مقدمه‌ای برای اثبات مالکیت خواهان بر مال غیرمنقول در دعوای خلع ید باشد، با وجود اینکه منشأ این دو دعوا با خلع ید یکی نیست، ولی بر اساس ماده 65 قانون آیین دادرسی مدنی، این دو دعوا با یکدیگر ارتباط کامل دارند و  می‌توانند در یک دادخواست مطرح شوند. دادگاه ابتدا به دعوای فسخ یا انفساخ رسیدگی می‌کند و در صورت صدور حکم به نفع خواهان، امکان رسیدگی به دعوای خلع ید فراهم می‌شود.
در رویه قضایی، چون مبنای تصرفات خریدار با توجه به قرارداد تنظیمی فی مابین، اذن فروشنده بوده و خریدار اذن در تصرف داشته است، بهتر و متعارف است که دعوای تایید فسخ یا انفساخ قرارداد با استرداد مبیع مطرح شود.
علاوه بر این، دعوای استرداد مبیع در خصوص اموال منقول و اموال غیرمنقول قابلیت طرح دارد.
حسن دیگر در دعوای استرداد مبیع به جای خلع ید، این است که ممکن است خواهان دعوای خلع ید، مالک رسمی ملک نباشد و در ابتدا نیاز به اثبات مالکیت رسمی ملک داشته باشد. اما در خصوص طرح دعوای استرداد مبیع، نیازی به احراز مالکیت رسمی خواهان بر ملک نیست.

ملاحظات حقوقی
با این حال، طرح توأمان این دو دعوا، مستلزم رعایت برخی ملاحظات حقوقی است:

- اثبات ادعاها: خواهان باید ادعای خود مبنی بر فسخ یا انفساخ قرارداد و نیز تصرف غیرقانونی خوانده را به طور کامل اثبات کند.
تعیین خواسته‌های متمایز: خواسته‌های دعوای تایید فسخ یا انفساخ قرارداد و دعوای خلع ید، متفاوت هستند. بنابراین، خواهان باید در دادخواست خود، این دو خواسته را به طور واضح و مشخص از یکدیگر تفکیک کند.
 
- تعیین خواسته اصلی و فرعی: در صورتی که یکی از این دو دعوا، به عنوان دعوای اصلی و دیگری به عنوان دعوای فرعی تلقی شود، باید در دادخواست به این موضوع اشاره شود.

نتیجه‌گیری
 
طرح هم‌زمان دعوای فسخ یا انفساخ قرارداد با دعوای خلع ید، به شرط ارتباط کامل میان این دو دعوا، از نظر حقوق ایران امکان‌پذیر است. دادگاه موظف است ابتدا به دعوای مقدم رسیدگی کند و در صورت پذیرش آن، وارد دعوای بعدی شود. این امر هم‌زمانی دعاوی را تسهیل می‌کند و از طرح دعاوی متعدد در محاکم جلوگیری می‌نماید.