این مقاله، به بررسی قراردادهای EPC و کاربرد آن‌ها در پروژه‌های بین‌المللی نیروگاهی می‌پردازد. قرارداد EPC معمولاً شامل مدیریت پروژه، مدیریت و نظارت بر سایت، مهندسی، تأمین مصالح و تجهیزات، کارهای عمرانی، پی‌سازی و زیرساخت‌های سایت، حمل‌ونقل و نصب و راه‌اندازی می‌شود. همچنین شامل زمان‌ بندی و تضمین عملکرد برای کل پروژه است. معمولاً کارفرما، مسوولیت مجوزهای تأسیسات، اتصال‌های برقی و تأمین سوخت را بر عهده دارد. آماده‌سازی سایت (پاک‌سازی، تسطیح و غیره) اغلب بخشی از دامنه کاری کارفرما است.

این مقاله برگرفته از سایت WWW.elsevier.com است که توسط پویان همتی ترجمه شده است. نویسندگان اصلی مقاله jan picha .ales tomek .harry lowitt می‌باشند.

1.  چگونه می‌توان توازن مناسبی بین توزیع ریسک بین کارفرما و پیمانکار در قراردادهای EPC ایجاد کرد تا هم جذابیت این قراردادها حفظ شود و هم اجرای پروژه‌ها با کمترین چالش مواجه گردد؟
اخیراً، پیمانکاران تمایل کمتری به این نوع قراردادها نشان داده‌اند. دلیل اصلی این امر این است که قرارداد کلید در دست، به سادگی آنچه که به نظر می‌رسد نیست، به ‌خاطر پیچیدگی‌های اجتناب‌ناپذیر پروژه‌های بزرگ نیروگاهی و کاهش میل به ریسک در پیمانکاران در سطح جهانی، از محبوبیت این نوع قراردادها کاسته شده است. هنگام مذاکره قراردادها، پیمانکاران به ‌دنبال مستثنی‌کردن برخی موارد و اعمال محدودیت‌های قابل توجهی بر مسوولیت خود هستند. در نتیجه، پیمانکاران پروژه‌هایی را ترجیح می‌دهند که در آن‌ها کمترین ریسک را داشته باشند و بیشترین سود را کسب کنند. به ‌طور مشابه، کارفرمایان به‌ دنبال استراتژی‌های قراردادی هستند تا تمامی ریسک‌ها را به پیمانکار منتقل کرده و در عین حال هزینه پروژه را کاهش دهند. با وجود رشد انواع دیگر فرم‌های قرارداد، نویسندگان بر این باورند که قراردادهای EPC در پروژه‌های بزرگ زیرساختی در اکثر حوزه‌ها همچنان نقش برجسته‌ای ایفا خواهند کرد.                 
مطالعات متعددی در مورد شرایط استاندارد قراردادهای EPC انجام شده است. بکر و همکاران، یک فرآیند مدیریت ریسک ساختاریافته را به ‌منظور ارزیابی ریسک‌های مختلف در محیط قراردادهای EPC پیشنهاد کردند. این مطالعه به این نتیجه رسید که پروژه‌هایی که از فرآیند ارزیابی ریسک ساختاریافته استفاده کرده‌اند، شانس بیشتری برای برآوردن انتظارات مالی، زمان‌بندی و... خواهند داشت. مطالعه دیگری ریسک‌های معمول ساخت ‌و ساز را شناسایی کرده و مقایسه‌ای بین شرایط قراردادی FIDIC و شرایط قراردادی دولت تایوان برای پروژه‌های ساخت نیروگاه‌های آبی ارائه داده است. با این حال، تفسیرهای مختلفی از تخصیص ریسک بین کارفرمایان و پیمانکاران وجود دارد. بر اساس مطالعه‌ای که توسط وانگ و چو انجام شده است، بسیاری از اختلافات ممکن است ناشی از عدم وجود بندهای قراردادی مرتبط، ابهامات در مفاد قرارداد یا پرسش‌هایی در مورد منصفانه بودن تخصیص ریسک می‌باشد. همچنین مطالعات متعددی به بررسی اختلافات زمانی در قراردادهای ساخت‌وساز پرداخته‌اند. اییر از طریق تحقیقات گسترده موردی، بندهای بحرانی که منجر به اختلافات در قراردادهای ساخت‌وساز می‌شوند را شناسایی کرده است. این مطالعه به این نتیجه رسید که بندهای زیر باعث ایجاد بیشترین اختلافات می‌شوند:

2.  چگونه می‌توان در قراردادهای EPC تعادل مناسبی بین انعطاف‌پذیری در تغییرات پروژه و کنترل ریسک‌های مالی و زمانی ایجاد کرد؟

تصمیم نهایی و الزام‌آور 
این مفهوم به اعتبار نهایی تصمیمات و توافقات در قرارداد اشاره دارد. معمولاً در قراردادهای EPC، یک مرجع یا فرآیند برای حل و فصل اختلافات به‌ عنوان تصمیم گیر نهایی و الزام‌آور مشخص می‌شود تا از پیچیدگی‌های قانونی و طولانی شدن پروژه جلوگیری شود.

زمان، تأخیر و تمدید
مدیریت زمانبندی در قراردادهای EPC بسیار حیاتی است. این بخش شامل مقررات مربوط به تأخیرهای غیرمترقبه، دلایل مجاز برای تأخیر، و فرآیند درخواست و تأیید تمدید زمان است.

فسخ قرارداد
شرایط و ضوابط فسخ قرارداد‌‌ در‌ قراردادهای EPC مشخص می‌شوند، از جمله دلایل موجه برای فسخ، مسوولیت‌ها و تعهدات طرفین پس از فسخ، و آثار مالی و حقوقی آن.

تعیین قیمت تغییرات و آیتم‌های اضافی 
این بند به نحوه قیمت‌گذاری برای تغییرات در محدوده کار یا اضافه شدن آیتم‌های جدید به پروژه می‌پردازد. اغلب، فرآیندی برای توافق بر سر قیمت یا روش‌های محاسبه تعیین می‌شود.

محدوده تغییرات/محدوده کار 
این بخش محدوده دقیق کارها و تغییراتی که تحت قرارداد، مجاز است را تعریف می‌کند. همچنین، سقف تغییرات قابل پذیرش، بدون نیاز به مذاکره مجدد قرارداد تعیین می‌شود.

افزایش قیمت 
این بند به نحوه برخورد با افزایش هزینه‌های ناشی از تغییرات بازار، مواد اولیه، یا شرایط اقتصادی می‌پردازد. معمولاً شاخص‌هایی برای تعدیل قیمت‌ها تعیین می‌شوند تا از ضرر یا سود غیرعادی جلوگیری شود.

3.  چگونه استفاده از قراردادهای استاندارد می‌تواند به کاهش ریسک‌ها و افزایش شفافیت در اجرای پروژه‌های بزرگ ساخت‌وساز کمک کند؟

هشت عامل کلیدی در یک قرارداد 

1.  اطمینان از اینکه پروژه تمامی الزامات و استانداردهای از پیش تعیین‌ شده را رعایت می‌کند.
2.  مدیریت منابع برای اطمینان از اینکه هزینه‌ها در حد تعیین ‌شده باقی می‌مانند. 
3. تحویل پروژه در مدت زمان توافق‌شده.
4. اطمینان از رعایت توافقات مالی. 
5. گارانتی‌ها. 
6. خسارات و جریمه‌ها.
7. محدوده مسوولیت برای پیمانکار پروژه.
8. تضمین متقابل از طریق وثایق. 

استفاده از قراردادهای استاندارد
قراردادهای ساخت ‌و ساز به ‌دلیل تنوع هر پروژه، یک حوزه تخصصی از قرارداد نویسی هستند. در پروژه های پیچیده‌ای مانند پروژه‌های مربوط به انرژی، نیاز به برنامه‌ای برای ساده‌سازی فرآیند ترسیم قرارداد وجود دارد. طبق گفته کلی، استفاده از قرارداد های استاندارد، به حل نقاط ضعف کمک کرده و منجر به وضوح و پیش‌بینی ‌پذیری در اجرای پروژه‌های بزرگ ساخت‌ و ساز می‌شود.
قراردادهای استاندارد تاریخچه طولانی در سراسر جهان دارند. این قراردادها نخستین ‌بار در اوایل قرن بیستم به ‌طور گسترده استفاده شدند. پس از جنگ جهانی دوم، سازمان‌های ملی شرایط عمومی قراردادها و مدل قراردادها را تنظیم کردند. در سال 1957، FIDIC و FIBTP شرایط قرارداد برای کارهای مهندسی عمران را معرفی‌کردند. اسناد FIDIC امروزه توسط بانک جهانی و بانک‌های اروپایی، برای پروژه های عمومی  استفاده می‌شوند. شرایط عمومی قراردادهای کاربردی، سابقه طولانی ‌مدت دارند و توسط بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی از جمله FIDIC، UNCITRAL، UN/ECE منتشر می‌شوند. 
قراردادهای FIDIC پرکاربردترین قراردادها در جهان هستند، اما قراردادهای استاندارد محلی زیادی نیز وجود دارند. در منطقه اقیانوس آرام، ENAA قرارداد استاندارد برای توسعه صنعتی است. دولت ژاپن نیز یک قرارداد استاندارد محلی برای کارهای ساخت ‌و ساز دارد و قراردادهای JCT و NEC به‌طور رایج در بریتانیا استفاده می‌شوند. در کشورهای عربی و بسیاری از کشورها، قراردادهای استاندارد برای پروژه‌های عمومی را در قوانین ملی خود گنجانده‌اند.  

    
4.  چه روش‌هایی می‌توانند به پیمانکاران کمک کنند تا اطمینان حاصل کنند که تأسیسات در پروژه‌های کلید در دست به ظرفیت تولید طراحی‌شده دست می‌یابند و عملکرد مطلوب را ارائه می‌دهند؟  
 
قراردادهای کلید در دست
تفکر اصلی در انواع مختلف قراردادهایEPC   این است که پیمانکار مسوولیت مهندسی، تأمین تجهیزات و ساخت پروژه را بر عهده بگیرد. پس از اتمام این فعالیت‌ها و زمانی که تأسیسات آماده بهره‌برداری صحیح باشد، کارخانه به مالک تحویل داده می‌شود تا خود او آن را اداره کند. یکی از ویژگی‌های قراردادهای کلید در دست، الزام پیمانکار به اثبات قابلیت اطمینان و عملکرد نیروگاه است. بنابراین، هنگام تنظیم قرارداد کلید در دست، به طور خاص به تست تأسیسات، راه‌اندازی، دستورالعمل‌ها و تحویل مستمر کارخانه توجه می‌شود.
اهمیت اصلی در این پروژه‌ها نه تنها تحویل به ‌موقع و در چارچوب هزینه‌های توافق‌شده است، بلکه اطمینان از توانایی تأسیسات در دستیابی به ظرفیت تولید طراحی‌ شده است. عملکرد تأسیسات به‌ ویژه در پروژه‌های کلید در دستی که عمدتاً از طریق تأمین مالی پروژه پشتیبانی می‌شوند، اهمیت کلیدی دارد.

طرح تأمین مالی و اهمیت عملکرد تأسیسات در قراردادهای کلید در دست

5.  چگونه می‌توان تضمین کرد که تأسیسات در پروژه‌های کلید در دست به‌طور مؤثر عمل کرده و به ظرفیت تولید طراحی‌شده دست یابند، و در عین حال مسئولیت‌های پیمانکار و الزامات تأمین مالی نیزرعایت شوند؟
طرح تأمین مالی پروژه‌های کلید در دست، به ‌ویژه در پروژه‌های تأمین درآمد، مانند نیروگاه‌ها، به گونه‌ای طراحی می‌شود که امنیت تأمین‌کنندگان مالی (وام‌دهندگان) مستقیماً به توانایی تأسیسات ساخته‌شده در عملکرد صحیح و تولید درآمد وابسته باشد. تمام این جنبه‌های کلیدی، در شرایط عمومی کتاب نقره‌ای FIDIC منعکس شده است. زمان تکمیل کارها، صرفاً تکمیل پروژه به گونه‌ای نیست که مالک بتواند آن را تحویل بگیرد، بلکه دستیابی به قبولی در آزمایش‌های تکمیل نیز، بخشی از این الزامات است. این موضوع نشان می‌دهد که پیمانکار، نه تنها مسوول تکمیل ساخت و تحویل پروژه در زمان و هزینه توافق‌ شده است، بلکه تضمین عملکرد صحیح و رسیدن به ظرفیت تولید طراحی‌ شده تأسیسات نیز اهمیت بالایی دارد.

استراتژی قرارداد

6.  چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که دامنه کار به‌طور دقیق تعریف شده است تا ریسک‌های مرتبط با انتخاب نوع قرارداد در پروژه‌های بزرگ کاهش یابد؟

هنگام شروع یک پروژه بزرگ، سرمایه‌گذار باید یک استراتژی پایه برای قرارداد پروژه انتخاب کند. روش‌های مختلفی وجود دارد و انتخاب استراتژی قرارداد می‌تواند تأثیر قابل‌ توجهی بر نتیجه پروژه داشته باشد. در مورد قیمت قرارداد، دو رویکرد اصلی وجود دارد:

قرارداد EPC کلید در دست با قیمت ثابت.
قرارداد EPC کلید در دست با قیمت هدف‌گذاری شده.

تحقیقی جامع توسط گلوریا و همکاران در این زمینه انجام شد که نشان داد رویکرد قیمت ثابت در قرارداد کلید در دست، زمانی بهتر عمل می‌کند که بخش قابل ‌توجهی از کارهای مهندسی اولیه انجام شده باشد. این مطالعه همچنین تأکید کرد که مهندسی اولیه برای تعریف دقیق دامنه کار پیمانکار، ضروری است، زیرا دامنه کار ضعیف تعریف ‌شده برای پروژه‌های بزرگ، به طور قطع، بر تمامی دسته‌های ریسک تأثیر می‌گذارد.
در قرارداد EPC، پیمانکار بیشتر ریسک‌های مرتبط با پروژه را بر عهده دارد و کیفیت مواد و فناوری‌های نصب‌ شده را کنترل می‌کند، برخلاف کارفرمای تأسیسات که امکانات محدودی برای نظارت بر این موارد دارد. در چارچوب قراردادهای قیمت ثابت، پیمانکار معمولاً انگیزه‌ای برای خرید مواد گران‌تر از نیاز ندارد، چرا که صرفه‌جویی‌های به ‌دست ‌آمده تأثیر مثبتی بر سودآوری پیمانکار می‌گذارد. در مقابل، در قراردادهای قیمت هدف‌گذاری ‌شده، پیمانکار انگیزه بیشتری برای کنترل هزینه‌ها به نفع کارفرما دارد.
این نوع قرارداد برای پروژه‌هایی توصیه می‌شود که دامنه کار به‌ طور دقیق تعریف نشده است. همچنین این رویکرد نیازمند سطح بالایی از اعتماد متقابل میان طرفین قرارداد است تا اطمینان حاصل شود که اختلافات احتمالی بدون آسیب به روابط قراردادی حل‌ و فصل شوند.

اختلافات

7. چه اقداماتی می‌توان انجام داد تا از بروز اختلافات ناشی از تأخیر، کیفیت یا افزایش هزینه‌ها در پروژه‌های EPC جلوگیری شود و مسئولیت‌های طرفین به‌طور واضح مشخص گردد؟
اختلافات اغلب از تأخیر در زمان، کیفیت یا افزایش هزینه‌ها ناشی می‌شوند. قرارداد وظایف طرفین برای دستیابی به عملکرد پروژه، از جمله زمان‌بندی را تعریف می‌کند و همچنین راه‌ حل‌هایی برای عدم تحقق تعهدات توافق‌ شده ارائه می‌دهد.
زمینه‌های اختلاف در پروژه‌های EPC ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. تعریف دامنه کار و ارتباطات.
2. تأییدیه‌ها
3. تغییرات و اطلاعیه‌ها.
4. تأخیرها و اختلالات زمانی و خسارت‌های تأخیر.
5. ضمانت‌ها.
6. خاتمه قرارداد به دلیل قصور یا شرایط مصلحتی.
7. شرایط فورس‌ماژور.
8. ادعاهای ناعادلانه در مورد ضمانت‌ها.

یکی از اختلافات کلیدی، سوءبرداشت از مسوولیت‌های پیمانکار در قبال کارفرمای قرارداد است. برای جلوگیری از دعاوی مربوط به عملکرد تأسیسات و تعیین عملکرد اقتصادی فناوری نصب ‌شده، تعریف واضح از پیش‌ شرط‌ها و پارامترهای کلیدی مورد سنجش توصیه می‌شود.

بندهای کلیدی در قراردادهای EPC

8.  چگونه می‌توان فرآیند تخصیص ریسک را در قراردادهای EPC به‌گونه‌ای بهینه‌سازی کرد که هم کارفرما و هم پیمانکار از شرایط قرارداد به‌طور واضح آگاه باشند؟
بندهای کلیدی در هر قرارداد ساخت، شامل مواردی است که بر زمان، هزینه و کیفیت تأثیر می‌گذارند. اما قراردادهای EPC نسبت به دیگر قراردادهای ساخت‌ و ساز، با پیچیدگی بیشتری به مسائل می‌پردازند، چرا که طراحی این قراردادها برای برآوردن نیازهای تأمین‌کنندگان مالی در راستای پذیرش بانک ها برای اعطای وام به قرارداد است.
برخی از بندهای قراردادی به طور مکرر منبع اختلاف میان کارفرما و پیمانکار هستند. بسیاری از پاسخ‌دهندگان در مطالعات تأکید کرده‌اند که ضعف در مدیریت قرارداد، از سوی هر دو طرف می‌تواند به درک نادرست از شرایط قرارداد و در نتیجه به اختلافات در خصوص مسوولیت‌پذیری و پوشش هزینه‌های پیش ‌بینی ‌نشده منجر شود. در این شرایط، پیمانکاران ممکن است ریسک‌هایی را بپذیرند که از آن‌ها آگاهی کامل ندارند.
پیش ‌شرط ضروری برای عملکرد موفقیت ‌آمیز قراردادهای EPC، تعریف دقیق دامنه و مدیریت کارآمد آن است.

رویکرد پیمانکار در مدیریت و تخصیص ریسک در قراردادهای EPC
یکی از جنبه‌های مهم در موفقیت قراردادهای EPC، توانایی پیمانکار در درک مدیریت و تأثیرگذاری بر تخصیص ریسک است، همچنین آمادگی پیمانکار برای پذیرش سطح ریسک تعیین ‌شده نیز اهمیت زیادی دارد.  

ریسک‌ها

9. با توجه به پیچیدگی‌های قراردادهای EPC و چالش‌های مرتبط با تخصیص ریسک، چگونه می‌توان یک چهارچوب جامع برای شفاف‌سازی مسئولیت‌ها و مدیریت ریسک‌های غیرقابل پیش‌بینی ایجاد کرد که هم منافع کارفرما و هم پیمانکار را تأمین کند و در عین حال از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری کند؟

مسوولیت‌ها

پیمانکار مسوولیت کامل تمامی جنبه‌های پروژه، از جمله طراحی، مهندسی، تأمین، ساخت، راه‌اندازی و آزمایش را بر عهده دارد. اگر پیمانکار به صورت مشارکت مشترک عمل کند، این مسوولیت به طور مشترک بین اعضای آن تقسیم می‌شود.

قیمت ثابت قرارداد

قرارداد بر اساس قیمت ثابت تنظیم شده است که گزینه‌های بسیار محدودی برای پیمانکار به منظور درخواست هزینه یا زمان اضافی فراهم می‌آورد. درخواست‌ها معمولاً به تغییرات ابلاغ شده توسط کارفرما محدود می‌شود.

تاریخ اتمام 

پیمانکار تاریخ مشخصی را برای اتمام کار تضمین می‌کند. اگر این تاریخ رعایت نشود، ممکن است خسارت‌های مالی اعمال شود.

ضمانت‌های عملکرد

درآمد پروژه به عملکرد تأسیسات بستگی دارد، از‌ جمله خروجی، کارایی و قابلیت اطمینان. خسارت‌های مالی عملکردی بر پیمانکار تحمیل می‌شود اگر، معیارهای عملکرد برآورده نشود.

ضمانت‌نامه‌ها

پیمانکار باید ضمانت‌نامه‌های عملکردی ارائه دهد.

مسوولیت در برابر نقص‌ها

پیمانکار موظف است هرگونه نقص شناسایی شده را در مدت 12 تا 24 ماه پس از اتمام آزمایش عملکرد تعمیر کند.

مالکیت معنوی

پیمانکار باید اطمینان حاصل کند که حقوق مربوط به تمامی اختراعات و راه‌ حل‌های پیشنهادی را دارد و معمولاً شامل یک بند جبران خسارت برای هرگونه نقض می‌شود.

فورس‌ماژور

طرفین در صورت بروز برخی از رویدادهای فورس‌ماژور، مانند بلایای طبیعی، جنگ‌ها، اعتصابات و شورش‌ها از انجام تعهدات خود معاف می‌شوند.

تعلیق

شرکت پروژه حق دارد تحت شرایط خاصی، کار پیمانکار را تعلیق کند، به طوری که پروژه بتواند بدون جریمه در شرایط معین متوقف شود.

نتیجه‌گیری

با افزایش اندازه و پیچیدگی پروژه‌ها، شرایط قراردادهای ساخت‌ و ساز نیز تمایل به پیچیده‌تر شدن دارند، که این امر به نوبه خود به افزایش تعداد اختلافات علاوه بر موارد موجود منجر می‌شود. به دلیل شناخته‌ شدن گسترده، استفاده از فرم‌های استاندارد قرارداد می‌تواند تعداد و میزان ادعاها را کاهش داده و از تأخیرهای زمانی و افزایش هزینه‌ها جلوگیری کند.
بر اساس مطالعات موردی بررسی‌ شده و تجربیات و مشاهدات افراد مصاحبه‌‌شونده، طرح قراردادی EPC می‌تواند به‌ خوبی عمل کند، به ‌ویژه زمانی که پیمانکار EPC با جزئیات قرارداد آشنا باشد و از ریسک‌های ناشی از بندهای مرتبط با ریسک کاملاً آگاه باشد. تجربه قبلی پیمانکار با قراردادهای EPC نیز به عنوان یک پیش‌ شرط اساسی برای تحویل موفق پروژه تلقی شده است. در مواردی که پیمانکار آمادگی پذیرش سطح ریسک ناشی از قرارداد EPC را نداشته باشد (که این امرپدیده‌ای رایج دربازار ساخت وساز است) طرح‌های قراردادی جایگزین مانند اتحاد استراتژیک یا رویکرد چند قراردادی ممکن است مورد توجه قرار گیرد.