وکالت اتفاقی نوعی وکالت موقت و محدود است، که با هدف تسهیل دسترسی به وکیل و جلوگیری از تضییع حقوق افراد در موارد خاص ایجاد شده‌است. وکالت اتفاقی تنها برای اقربای سببی و نسبی تا درجۀ دوم از طبقۀ سوم ضمن دریافت مجوز از کانون وکلای دادگستری و حداکثر تا سه مرتبه در سال مجاز است. وکالت اتفاقی به‌عنوان یک استثناء بر اصل وکالت رسمی، به افراد دارای دانش حقوقی اجازه می‌دهد تا در شرایط خاص، بدون داشتن پروانه وکالت، به‌طور موقت و محدود از حقوق بستگان خود دفاع کنند. این مقاله ضمن تعریف این نوع وکالت به بیان شرایط و نکات آن می‌پردازد.

تعریف وکالت اتفاقی

وکالت اتفاقی نوعی از وکالت است که به افراد فاقد پروانۀ رسمی وکالت دادگستری، اما دارای دانش حقوقی کافی، اجازه می‌دهد تا به‌صورت محدود و موقت، در یک پرونده خاص از بستگان خود دفاع کنند. این نوع وکالت بر اساس مادۀ 2 قانون وکالت مصوب 1315و آیین‌نامۀ صدور جواز وکالت اتفاقی تنظیم می‌شود و چارچوب قانونی مشخصی دارد. 

 شرایط وکالت اتفاقی

متقاضی برای اخذ مجوز وکالت اتفاقی باید شرایط زیر را دارا باشد:

1) داشتن مدرک تحصیلی مرتبط: متقاضی باید ضمن دارا بودن مدرک تحصیلی مرتبط با رشتۀ حقوق یا فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانش حقوقی کافی برای انجام وکالت برخوردار باشد.

2) نداشتن پروانۀ وکالت دادگستری: این نوع وکالت به کسانی اختصاص می‌گیرد که وکیل رسمی دادگستری نباشند.

3) داشتن رابطۀ خویشاوندی با موکل: وکالت تنها برای بستگان نسبی و سببی تا درجه دوم از طبقه سوم مجاز است.

4) محدودیت تعداد وکالت‌ها: هر فرد می‌تواند سالانه حداکثر تا سه مرتبه درخواست وکالت اتفاقی برای اقوام خود ارائه دهد.

5) دریافت مجوز از کانون وکلای دادگستری: متقاضی باید درخواست کتبی خود را به کانون وکلای دادگستری تقدیم نماید.

نکات حقوقی مهم درخصوص وکالت اتفاقی

•وکالت اتفاقی استثنائی بر قاعدۀ کلی وکالت: طبق قانون، فقط وکلای دادگستری دارای پروانه می‌توانند در دادگاه‌ها وکالت کنند. بنابراین، وکالت اتفاقی استثنایی بر این قاعدۀ کلی است، که به افراد دارای دانش حقوقی ولی فاقد پروانه اجازه می‌دهد به صورت محدود و موقت وکالت کنند.
•مجوز وکالت اتفاقی فقط برای یک پرونده خاص و با اعتبار محدود صادر می‌شود و فرد نمی‌تواند بیش از سه مرتبه در سال از این حق استفاده نماید.
•وکالت اتفاقی بدون مجوز کانون وکلای دادگستری فاقد اعتبار است. بنابراین، بدون این مجوز نمی‌توان در دادگاه اقدام به وکالت کرد.
•این نوع وکالت تنها برای اقوام سببی و نسبی تا درجۀ دوم از طبقۀ سوم قابل انجام است.

چگونه متقاضی صدور مجوز وکالت اتفاقی باشیم؟

- براساس مادۀ 1 آئین‌نامۀ مربوط به صدور جواز وکالت اتفاقی، متقاضی باید شخصاً درخواست صدور این جواز را ارائه دهد.

 
- لازم است متقاضی در متن درخواست ضمن معرفی کامل خود، میزان تحصیلات، سوابق حرفه‌ای، و سایر دلایل و عوامل مؤثر در موضوع پرونده را ذکر نماید.

 
- متقاضی باید مشخصات کامل، نشانی دقیق، و درجۀ قرابت موکل یا موکلین را به‌همراه شرح موضوع موردنظر که قصد طرح یا دفاع از آن را دارد، در درخواست درج نماید.

 
- و در پایان تمامی مدارک استنادی نیز باید به درخواست ضمیمه شده و پس از امضا، در دفتر کانون وکلا ثبت شود.

- تشکیل پرونده جهت بررسی درخواست متقاضی منوط به واریز مبلغی است که توسط کانون وکلا تعیین و اعلام می‌شود.

- به موجب مادۀ 4 آیین‌نامۀ مذکور، کانون وکلا پس از احراز شرایط متقاضی، می‌تواند به‌ منظور بررسی توان عملی و تجربی دفاع از دعوی اعلام شده اختباری به عمل آورد، که دراین‌صورت صدور جواز وکالت اتفاقی، منوط به موفقیت متقاضی در اختبار به تشخیص کانون وکلاست.

نتیجه‌گیری

وکالت اتفاقی یک نهاد حقوقی استثنایی است، که امکان وکالت موقت و محدود را تحت شرایطی برای افراد دارای مدرک تحصیلی مرتبط با رشتۀ حقوق یا فقه و مبانی حقوق اسلامی، فراهم می‌کند تا بتوانند بدون داشتن پروانۀ رسمی وکالت، با اخذ وکالت از بستگان نسبی یا سببی خود با طبقه و درجۀ محدود از حقوق آنان دفاع کنند. این نوع وکالت با رعایت شرایط دقیق و محدودیت‌‌های قانونی همچون دریافت مجوز از کانون وکلای دادگستری، محدودیت تعداد پرونده‌‌ها و رعایت قرابت نسبی یا سببی، تعادلی میان تسهیل دسترسی به وکیل و حفظ کیفیت و تخصص وکالت ایجاد می‌کند. درنهایت، وکالت اتفاقی به‌عنوان راهکاری عملی و قانونی، از تضییع حقوق افراد جلوگیری کرده و امکان حمایت حقوقی در شرایط خاص را برای خانواده‌‌‌ها فراهم می‌‌آورد به‌ویژه زمانی که دسترسی به وکیل دادگستری دشوار یا پرهزینه باشد.