دعوای رفع تصرف عدوانی به‌منظور بازگرداندن ملک غیرمنقول به تصرف قانونی صاحب آن مطرح می‌شود. این دعوا زمانی کاربرد دارد که فردی به‌صورت غیرقانونی ملکی را از تصرف شخص دیگری خارج کرده و در اختیار خود گرفته باشد. در این مقاله به بررسی شرایط اقامۀ این دعوا می‌پردازیم.

شرایط طرح دعوای رفع تصرف عدوانی

برای موفقیت در طرح دعوای رفع تصرف عدوانی، رعایت شرایط زیر ضروری است:

ماهیت غیرمنقول مال موضوع دعوا

مال مورد نظر باید غیرمنقول (مانند زمین، خانه یا آپارتمان) باشد. بنابراین، اموال منقول (مانند خودرو یا اشیای قابل حمل) مشمول این دعوا نمی‌شوند.

سابقۀ تصرف قانونی خواهان

خواهان باید اثبات کند که ملک در گذشته تحت تصرف قانونی او بوده است. همچنین باید نشان دهد که خوانده (شخص متصرف) بدون اجازه قانونی یا رضایت او، ملک را از تصرفش خارج کرده و اکنون نیز در تصرف اوست.

بار اثبات ادعا

اثبات سابقۀ تصرف و خروج غیرقانونی ملک از تصرف خواهان برعهدۀ خود اوست. این امر می‌تواند از طریق ارائۀ اسناد، شهادت شهود یا سایر ادلۀ قانونی انجام شود.

عدم نیاز به اثبات مالکیت

برخلاف تصور رایج، برای طرح دعوای رفع تصرف عدوانی نیازی به اثبات مالکیت نیست. صرف اثبات سابقۀ تصرف قانونی کافی است.

تأثیر ارائه سند مالکیت رسمی

در صورتی‌که خواهان سند مالکیت رسمی ارائه دهد، از اثبات سابقۀ تصرف معاف می‌شود، زیرا سند رسمی خود به‌عنوان دلیل محکمی بر تصرف قانونی تلقی می‌شود.

عدم امکان طرح دعوا در صورت وجود دعوای مالکیت

اگر خواهان از قبل، دعوای اثبات مالکیت مطرح کرده باشد، نمی‌تواند دعوای رفع تصرف عدوانی را به‌طور همزمان مطرح کند، زیرا این دو دعوا ماهیت متفاوتی دارند.

ویژگی‌های دعوای رفع تصرف عدوانی

غیرمالی بودن دعوا: این دعوا به دلیل ماهیت غیرمالی، هزینۀ دادرسی کمتری نسبت به دعاوی مالی دارد.

محل طرح دعوا: دعوا باید در دادگاه محل وقوع ملک مطرح شود.

اجرای فوری حکم: در صورت صدور حکم به نفع خواهان، حکم صادره (حتی اگر غیرقطعی باشد) بلافاصله قابل اجرا است و تجدیدنظرخواهی خوانده مانع اجرای آن نمی‌شود.

مراحل طرح دعوا

• تهیه مدارک و ادله؛
• سند مالکیت رسمی (در صورت وجود)؛
• مدارکی که سابقۀ تصرف قانونی را اثبات می‌کند (مانند قرارداد اجاره، قبوض آب و برق، یا شهادت شهود)؛
• اسنادی که نشان‌دهندۀ تصرف غیرقانونی خوانده باشد (مانند تصاویر یا گزارش‌های پلیس).
• تقدیم دادخواست به دادگاه: دادخواست به همراه مدارک به دفتر خدمات قضایی الکترونیک ارائه شده و پس از ثبت، به دادگاه صالح (محل وقوع ملک) ارجاع می‌شود. 
• جلسۀ رسیدگی و ارائه ادله: در جلسۀ دادگاه، خواهان باید ادلۀ خود را ارائه دهد. در صورت ارائۀ سند مالکیت رسمی، روند رسیدگی سریع‌تر خواهد بود.
• صدور و اجرای حکم: در صورت اثبات ادعا، دادگاه حکم به رفع تصرف عدوانی صادر می‌کند که بلافاصله پیش از قطعیت قابل اجرا است.

نتیجه‌گیری

دعوای رفع تصرف عدوانی ابزاری مؤثر برای بازگرداندن سریع ملک به تصرف قانونی صاحب آن است. این دعوا به دلیل اجرای فوری حکم و عدم نیاز به اثبات مالکیت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بااین‌حال، موفقیت در این دعوا مستلزم ارائۀ ادلۀ محکم و رعایت دقیق شرایط قانونی است. توصیه می‌شود پیش از طرح دعوا، با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا از صحت مدارک و مراحل قانونی اطمینان حاصل شود.