هرچند واگذاری به‌عنوان یک ابزار راهبردی ارزشمند شناخته می‌شود، اما دربردارنده مجموعه‌ای پیچیده از مراحل و ملاحظات حقوقی است. مدیریت صحیح این فرآیند‌های قانونی می‌تواند خطرات را کاهش داده و اطمینان حاصل کند که قرارداد، اهداف تجاری موردنظر را محقق می‌سازد. در ادامه، مهم‌ترین ملاحظات حقوقی که مدیران کسب‌وکار و مشاوران حقوقی باید در طول فرآیند واگذاری مورد توجه قرار دهند، ارائه شده است:

1) بررسی دقیق 

فرآیند بررسی دقیق و جامع، برای شناسایی ریسک‌های احتمالی، تعهدات حقوقی و ارزش واقعی واحد تجاری یا دارایی‌های مورد واگذاری، امری حیاتی است. این فرآیند شامل ارزیابی جنبه‌های مختلف کسب‌وکار می‌شود تا اطمینان حاصل گردد که شرکت واگذارکننده پیش از ورود به معامله، اطلاعات کاملی در اختیار دارد.

ارزیابی دارایی‌ها: تیم حقوقی باید دارایی‌های مورد فروش، شامل: دارایی‌های مشهود (مانند املاک و تجهیزات) و نامشهود (مانند حقوق مالکیت فکری، قرارداد‌ها، علائم تجاری) را بررسی نماید. درک صحیح از ارزش واقعی این دارایی‌ها و اطمینان از تثبیت حقوق مالکیت آن‌ها برای موفقیت واگذاری ضروری است.

بررسی تعهدات و بدهی‌ها: فرآیند بررسی دقیق باید کلیۀ بدهی‌ها و تعهدات مرتبط با واحد تجاری یا دارایی‌های واگذار‌شده را مورد ارزیابی قرار دهد؛ از جمله، بدهی‌های مالی، دعاوی قضایی در جریان، تعهدات زیست‌محیطی و الزامات مربوط به کارکنان. شناسایی شفاف این تعهدات برای توافق دقیق بر نحوۀ تخصیص مسئولیت‌ها میان طرفین معامله بسیار مهم است.

بررسی قرارداد‌ها و توافق‌نامه‌ها: بررسی کلیۀ قرارداد‌های موجود، از جمله، قرارداد‌های مشتریان، توافق‌نامه‌های تأمین‌کنندگان، و مشارکت‌های تجاری، ضروری است تا مشخص گردد کدام یک به مالک جدید منتقل خواهند شد. در صورتی‌که برای انتقال یا بازنگری قرارداد‌ها نیاز به اخذ رضایت طرف ثالث وجود داشته باشد، این موضوع باید به‌صورت دقیق مدنظر قرار گیرد.

رعایت الزامات نظارتی: بررسی دقیق باید شامل ارزیابی انطباق واحد تجاری با مقررات و الزامات قانونی مربوطه نیز باشد، و مشخص نماید که آیا مسائل نظارتی در جریان یا بالقوه‌ای وجود دارد یا خیر (نظیر الزامات زیست‌محیطی، مجوز‌ها، یا حفاظت از مالکیت فکری).

ریسک‌های مرتبط با کارکنان: مشاوران حقوقی باید ریسک‌های احتمالی مرتبط با کارکنان را بررسی نمایند؛ از جمله، قرارداد‌های کار، تعهدات مربوط به بازنشستگی، یا دعاوی احتمالی بابت اخراج غیرقانونی. این موضوع به‌ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که بخشی از واگذاری شامل انتقال کارکنان باشد.     

2) انتقال دارایی‌ها و بدهی‌ها

یکی از مراحل کلیدی و پیچیده در فرآیند واگذاری، انتقال دارایی‌ها و بدهی‌ها از شرکت مادر به مالک جدید است. این انتقال‌ها مستلزم اجرای فرآیند‌های حقوقی خاص بسته به نوع دارایی یا تعهدات بوده و نیازمند دقت بالای حقوقی و اجرایی می‌باشند.

دارایی‌های مشهود: انتقال دارایی‌های مشهود نظیر املاک، تجهیزات و موجودی کالا، نیازمند تنظیم اسناد معتبر برای اثبات حقوق مالکیت و تضمین انتقال قانونی و مؤثر دارایی‌ها است. این فرآیند ممکن است شامل تنظیم اسناد فروشbill of sale ، انتقال سند مالکیت و واگذاری اجاره‌نامه‌ها باشد.

دارایی‌های نامشهود: دارایی‌های نامشهود از قبیل حقوق مالکیت فکریIP ، علائم تجاری، اختراعات، کپی‌رایت‌ها و سرقفلی، معمولاً مستلزم تنظیم اسناد قانونی خاص هستند. به‌عنوان مثال، حقوق مالکیت فکری باید به‌طور رسمی به مالک جدید منتقل یا مجوز بهره‌برداری از آن‌ها صادر شود. همچنین، قرارداد‌های صدور مجوز یا ثبت علائم تجاری باید به‌روزرسانی شوند. در بسیاری از موارد، شرکت واگذارکننده موظف است قرارداد‌های انتقال را در مراجع ذی‌ربط (مانند ادارات ثبت اختراعات) ثبت نماید.

انتقال کارکنان: چنانچه در چارچوب واگذاری، کارکنانی نیز به شرکت جدید منتقل شوند، این فرآیند باید منطبق با قوانین کار کشور مربوطه انجام گیرد. در برخی حوزه‌های قضایی، رضایت کارکنان برای انتقال الزامی است و مزایای شغلی آنان (مانند طرح‌های بازنشستگی) باید به‌درستی مدیریت شود. همچنین ممکن است شرکت واگذارکننده ناگزیر به مذاکره با اتحادیه‌های کارگری یا رعایت مفاد توافق‌نامه‌های دسته‌جمعی باشد.

پذیرش بدهی‌ها: تعیین دقیق تعهداتی که به مالک جدید منتقل می‌شوند، از نظر حقوقی بسیار حیاتی است. این تعهدات می‌توانند شامل مسئولیت‌های قراردادی، دعاوی در جریان، بدهی‌های زیست‌محیطی، و سایر دیون مالی باشند. تیم‌های حقوقی طرفین معامله باید در قرارداد واگذاری، نحوه تخصیص و پذیرش این بدهی‌ها را به‌صورت شفاف مشخص نمایند تا از بروز اختلافات آتی جلوگیری شود. 

3) قوانین ضد انحصار و رقابت

در بسیاری از موارد واگذاری، به‌ویژه آن‌هایی که شامل سهم بازار قابل توجهی هستند یا در صنایع تحت نظارت انجام می‌شوند، ملاحظات مربوط به قوانین ضد انحصار و رقابت باید مورد توجه قرار گیرد.

بررسی ضد انحصار: واگذاری ممکن است مشمول بررسی ضد انحصار توسط نهاد‌های نظارتی رقابت شود تا اطمینان حاصل گردد که این معامله به رقابت در بازار آسیب نمی‌زند یا منجر به ایجاد انحصار نمی‌شود. برای مثال، اگر شرکت واگذارکننده یکی از بازیگران اصلی صنعت باشد، نهاد‌های ناظر ممکن است ارزیابی کنند که آیا این واگذاری منجر به کاهش رقابت یا ایجاد رویه‌های ضد رقابتی خواهد شد یا خیر.

فرآیند اخذ مجوز: بسته به حوزه‌های قضایی مرتبط، واگذاری ممکن است نیازمند دریافت مجوز‌ها یا تأییدیه‌هایی از مراجع ضد انحصار پیش از نهایی شدن معامله باشد. مشاوران حقوقی باید اطمینان حاصل کنند که اظهارنامه‌های لازم به مراجع مربوطه نظیر کمیسیون تجارت فدرالFTC ، کمیسیون اروپا، یا دیگر نهاد‌های ذی‌ربط به‌موقع ارائه شده و هرگونه راه‌حل یا اقدام اصلاحی مورد نیاز (نظیر فروش دارایی یا واگذاری‌های دیگر) به‌درستی لحاظ شده است.

صنایع تحت نظارت: واگذاری‌ها در بخش‌های به‌شدت تحت نظارت مانند مخابرات، بهداشت و درمان، انرژی، و خدمات مالی نیازمند بررسی‌های بیشتر توسط نهاد‌های ناظر ذی‌ربط هستند. رعایت چارچوب‌های نظارتی خاص، از جمله دریافت تأییدیه از کمیسیون ارتباطات فدرال FCC یا وزارت دادگستری ایالات متحده DOJ، ممکن است الزامی باشد. 

4) مسائل مالیاتی

پیامد‌های مالیاتی واگذاری از مهم‌ترین ملاحظات حقوقی آن به‌شمار می‌رود. این مسائل باید به‌طور کامل بررسی شوند تا ساختار معامله از منظر مالیاتی به‌صرفه و بهینه باشد.

مالیات بر سود سرمایه: شرکت واگذارکننده ممکن است بابت فروش دارایی‌ها یا واحد‌های تجاری، مشمول مالیات بر سود سرمایه شود. نحوۀ برخورد مالیاتی با این موضوع بستگی به ساختار معامله (نظیر فروش دارایی در مقابل فروش سهام) و مدت زمان نگهداری دارایی‌ها دارد. برنامه‌ریزی دقیق برای به حداقل رساندن بدهی‌های مالیاتی و رعایت قوانین مالیاتی ضروری است.

مالیات‌های انتقال: بسته به حوزۀ قضایی واگذاری ممکن است مشمول مالیات‌های انتقال متنوعی از جمله عوارض تمبر، مالیات بر فروش، یا سایر مالیات‌های محلی شود. این مالیات‌ها، به‌ویژه هنگام انتقال دارایی‌های قابل توجه نظیر املاک یا دارایی‌های نامشهود مانند مالکیت فکری، می‌توانند بسیار سنگین باشند.

واگذاری بدون مالیات: در برخی موارد، می‌توان ساختار واگذاری را به‌گونه‌ای طراحی کرد که مشمول برخورد مالیاتی معاف از مالیات شود. مشاوران حقوقی باید بررسی کنند، که آیا شرایط لازم برای چنین معافیت‌هایی وجود دارد و آیا امکان ساختاردهی معامله برای جلوگیری از پیامد‌های مالیاتی فوری فراهم است یا خیر.

تأثیر بر وضعیت مالیاتی شرکت: واگذاری ممکن است بر وضعیت مالیاتی کلی هر دو شرکت مادر و شرکت واگذارشده تأثیر بگذارد. مشاوران حقوقی باید به دقت ارزیابی کنند که این معامله چه تأثیری بر ویژگی‌های مالیاتی هریک از شرکت‌ها خواهد داشت، از جمله زیان‌های قابل انتقال مالیاتی، سطح بدهی‌ها و ساختار کلی مالی. 

5) تأمین مالی قرارداد

تأمین مالی واگذاری، به‌ویژه در معاملات بزرگ، نیازمند برنامه‌ریزی و ساختاردهی دقیق حقوقی است.

تأمین مالی از طریق بدهی: در بسیاری از موارد، خریدار برای تأمین منابع مالی مورد نیاز جهت خرید، به‌دنبال استفاده از منابع بدهی است. این امر مستلزم مذاکره درخصوص شرایط قرارداد‌های تأمین مالی از جمله تعهدات قراردادی، نرخ بهره و برنامه‌های بازپرداخت است. مشاوران حقوقی باید اطمینان حاصل کنند که شرایط تأمین مالی با مفاد توافق واگذاری همخوانی داشته و ترتیبات مالی خریدار، تعهدات غیرضروری برای فروشنده ایجاد نکند.

تأمین مالی از طریق سرمایه (حقوق صاحبان سهام): چنانچه شرکت واگذارکننده یا خریدار از تأمین مالی از طریق سرمایه استفاده کند (مانند انتشار سهام جدید)، طرفین باید از رعایت قوانین اوراق بهادار اطمینان حاصل نمایند؛ این ممکن است شامل تهیۀ اظهارنامه‌های ثبت مربوطه یا تأمین شرایط معافیت باشد. در مواردی که واگذاری بخش قابل توجهی از سهام شرکت را در بر می‌گیرد، اخذ تأییدیه سهام‌داران نیز ممکن است الزامی باشد.

سرمایه‌گذاران ثالث: در برخی از واگذاری‌ها، سرمایه‌گذاران ثالث یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی در تأمین مالی مشارکت دارند. مشاوران حقوقی باید شرایط سرمایه‌گذاری این اشخاص را به دقت بررسی نمایند تا از انطباق آن با اهداف واگذاری اطمینان حاصل شده و منافع شرکت واگذارکننده به‌درستی حفظ شود.

خلاصۀ ملاحظات حقوقی در واگذاری‌ها:

جنبه‌های حقوقی واگذاری، پیچیده و چندوجهی هستند و نیازمند برنامه‌ریزی و اجرای دقیق می‌باشند. انجام دقت لازم به شرکت این امکان را می‌دهد که ریسک‌ها و ارزش واقعی دارایی‌های مورد واگذاری را به‌خوبی درک کند. انتقال دارایی‌ها و تعهدات نیز مستلزم اسناد حقوقی دقیق است تا حقوق مالکیت حفظ شده و از بروز اختلافات در آینده جلوگیری شود.

پرداختن به مسائل مربوط به قوانین ضد انحصار و رقابت، برای عبور از موانع نظارتی ضروری است. برنامه‌ریزی مالیاتی صحیح نیز از پیامد‌های مالیاتی ناخواسته جلوگیری می‌کند. درنهایت، ساختاردهی تأمین مالی معامله چه از طریق بدهی، سرمایه یا سرمایه‌گذاران ثالث نیازمند تحلیل حقوقی جامع است تا واگذاری به شکلی روان و مؤثر انجام شود. نقش مشاوران حقوقی در مدیریت این ملاحظات بسیار حیاتی است؛ آن‌ها با هدایت شرکت در میان پیچیدگی‌های حقوقی واگذاری‌ها، به تحقق اهداف راهبردی آن کمک می‌کنند.