در طلاق توافقی، زمانی‌که زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می‌دهد، پرسش‌های حقوقی مهمی درخصوص امکان عزل وکیل مع‌الواسطه مطرح می‌شود. این مقاله به بررسی این دو موضوع با استناد به قوانین و اصول حقوقی مربوطه می‌پردازد.

1) آیا زوج می‌تواند وکیل دادگستری را که توسط زوجه (وکیل مع‌الواسطه) انتخاب شده است، عزل کند؟
در فرض سؤال که زوج به زوجه وکالت بلاعزل (با حق توکیل به غیر) داده است تا زوجه بتواند با مراجعه به دادگاه خود را مطلقه کند، اقدام زوج مبنی بر عزل وکیلی که توسط زوجه به وکالت از زوج به‌صورت مع‌الواسطه انتخاب شده است، امکان‌پذیر نیست.
نکتۀ اصلی در این موضوع، ماهیت وکالت بلاعزل است. هنگامی که زوج به زوجه وکالت بلاعزل می‌دهد، براساس مادۀ 10 قانون مدنی در واقع حق عزل خود را در این‌خصوص ساقط می‌کند. این سلب حق عزل، نه‌تنها شامل وکیل مستقیم (زوجه) می‌شود، بلکه با توجه به اعطای حق توکیل به غیر، شامل وکیل مع‌الواسطه نیز می‌گردد. زوجه با استفاده از حق توکیل، وکیل دادگستری را به نمایندگی از زوج انتخاب کرده است و این وکیل نیز در چارچوب همان وکالت بلاعزلی که به زوجه داده شده، فعالیت می‌کند. بنابراین، عزل این وکیل توسط زوج، مغایر با وکالت بلاعزل اعطایی به زوجه است و به همین دلیل، فاقد اثر حقوقی خواهد بود.

برخی از حقوقدانان معتقدند که اسقاط حق عزل وکیل فقط ناظر بر وکیل مستقیم (در اینجا زوجه) است و شامل وکیل مع‌الواسطه نمی‌شود، اما این دیدگاه با روح و هدف وکالت بلاعزل و همچنین مفهوم توکیل در سیستم حقوقی ایران سازگار نیست. وقتی موکل حق توکیل به غیر را به وکیل خود می‌دهد، به وکیل اختیار می‌دهد تا شخص دیگری را نیز به‌عنوان نمایندۀ موکل تعیین کند. در چنین حالتی، وکیل دوم (مع‌الواسطه) نیز در چارچوب اختیاراتی که از طریق وکیل اول به او تفویض شده، عمل می‌کند و عزل او توسط موکل اصلی، به معنای نادیده گرفتن حق سلب عزل است که پیشتر به وکیل اول اعطا شده بود.

2)آیا دفاع خوانده مبنی بر اینکه عقد خارج لازم که حق عزل ضمن آن اسقاط شده است، در دفتر اسناد رسمی انجام نشده است، قابل بررسی است؟
خیر، این دفاع قابل بررسی نیست و تأثیری در اعتبار وکالت بلاعزل ندارد.
مطابق ماده 679 قانون مدنی: «موکل هر وقت بخواهد می‌تواند وکیل را عزل کند، مگر اینکه وکالت وکیل یا عدم عزل او در ضمن عقد لازم شرط شده باشد.» این ماده به‌صراحت بیان می‌دارد که اگر وکالت یا عدم عزل وکیل در ضمن یک عقد لازم شرط شود، موکل حق عزل وکیل را ندارد.
نکتۀ مهم اینجاست که قانون مدنی برای انعقاد عقد لازم و درج شرط ضمن آن، تشریفات خاصی از جمله ثبت در دفتر اسناد رسمی را الزامی نکرده است. بنابراین، چنانچه مرجع رسیدگی‌کننده انعقاد هر نوع عقد لازم (مانند عقد بیع، اجاره، صلح و ...) و درج هر یک از شروط مذکور (وکالت بلاعزل یا عدم عزل وکیل) را در ضمن آن احراز کند، دفاع موکل (زوج) مبنی بر عدم انعقاد این عقد در دفتر اسناد رسمی موثر در مقام نیست.
آنچه اهمیت دارد، احراز ارادۀ طرفین بر انعقاد عقد لازم و درج شرط وکالت بلاعزل در آن است. این احراز می‌تواند از طریق شهادت شهود، اقرار طرفین، یا ارائۀ اسناد عادی معتبر صورت گیرد. سند رسمی تنها یکی از طرق اثبات است و عدم وجود آن، به معنای بطلان عقد یا شرط نخواهد بود. دادگاه با بررسی شواهد و مدارک موجود، می‌تواند صحت ادعای وجود عقد لازم و شرط ضمن آن را تشخیص دهد.

نتیجه‌گیری
وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر، ابزاری قدرتمند در حقوق خانواده، به‌ویژه در موضوع طلاق توافقی است. هدف از اعطای چنین وکالتی، تضمین اجرای توافقات و جلوگیری از هرگونه رجوع از سوی موکل است. همانطور که بررسی شد، زوج نمی‌تواند وکیل مع‌الواسطه را که توسط زوجه در چارچوب وکالت بلاعزل انتخاب شده است، عزل کند، زیرا این اقدام مغایر با ماهیت وکالت بلاعزل و حق توکیل اعطا شده است. همچنین، اعتبار عقد لازم و شرط ضمن آن برای ایجاد وکالت بلاعزل، منوط به ثبت در دفتر اسناد رسمی نیست و اثبات آن از هر طریقی که مورد پذیرش قانون باشد، کفایت می‌کند. این اصول، استحکام و پایداری توافقات انجام شده در راستای طلاق توافقی را تضمین می‌کنند.